Znajomość obowiązujących i stale zmieniających się przepisów prawnych oraz swoich praw i obowiązków w gąszczu prawniczych procedur, norm, zakazów i nakazów sprawia, że gro osób coraz częściej decyduje się na poszukiwanie pomocy u profesjonalnych pełnomocników i obrońców – tj. przedstawicieli poszczególnych samorządów korporacji prawniczych. Zdarza się, że mając problem prawny nie wiemy do kogo się udać. Poszukując prawnika zastanawiamy się wówczas, czy zwrócić się do radcy prawnego, czy do adwokata. Pojawia się również pytanie jaka jest różnica pomiędzy tymi zawodami. Warto zatem dla uzyskania podstawowej i pomocnej wiedzy zapoznać się z poniższymi informacjami, które przybliżą po krótce profesję radcy prawnego.

Spis treści:

I.  KIM JEST RADCA PRAWNY ?

KOMPETENCJE I ZAKRES USŁUG RADCY PRAWNEGO
FORMA ŚWIADCZENIA USŁUG PRZEZ RADCÓW PRAWNYCH
URZĘDOWY STRÓJ RADCY PRAWNEGO
SAMORZĄD ZAWODOWY
ETYKA ZAWODOWA ORAZ ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA RADCÓW PRAWNYCH

II.  RADCA PRAWNY A ADWOKAT

Radca prawny (mecenas)
Adwokat (także mecenas)
Najważniejsze różnice
Świadczenie pomocy prawnej przez doradców prawnych

I.  KIM JEST RADCA PRAWNY ?

W opinii osób poszukujących pomocy prawnej radca prawny to ten, kto udziela porad prawnych, co być może sugeruje sama nazwa zawodu, aczkolwiek zakres uprawnień radcy prawnego jest znacznie szerszy niż tylko udzielanie porad prawnych. Co zatem należy wiedzieć o zawodzie radcy prawnego?

Zawód radcy prawnego jest zawodem zaufania publicznego, regulowany ustawą z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Jest to jeden z zawodów prawniczych obok adwokata, sędziego, prokuratora, notariusza czy komornika.

Na listę radców prawnych może być wpisany ten, kto ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Rzeczypospolitej Polskiej; korzysta w pełni z praw publicznych; ma pełną zdolność do czynności prawnych; jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu oraz odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację i złożył egzamin radcowski (z zastrzeżeniami wynikającymi z ustawy o radca prawnych). Radcowie prawni zorganizowani są na zasadach samorządu zawodowego.

Dzień Radcy Prawnego został ustanowiony w XXX rocznicę uchwalenia ustawy o radcach prawnych. Od tego czasu – corocznie –  6 lipca obchodzony jest Dzień Radcy Prawnego.

KOMPETENCJE I ZAKRES USŁUG RADCY PRAWNEGO

W początkowym okresie istnienia samorządu radców prawnych radcowie prawni świadczyli pomoc prawną państwowym i spółdzielczym jednostkom organizacyjnym. Z obsługi prawnej radcy prawnego mogły korzystać także organizacje społeczne oraz spółki z udziałem kapitału państwowego, spółdzielczego lub organizacji społecznych. Można rzec, że zawód radcy prawnego już od początkowych lat jego funkcjonowania łączył się z doradztwem prawnym dla podmiotów profesjonalnych obecnych na rynku.

Wychodząc jednak na przeciw zmieniającym się uwarunkowaniom gospodarczym i społecznym ustawodawca stopniowo rozszerzał uprawnienia radców prawnych. Po uchwaleniu ustawy z dnia 22 maja 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 14 lipca 1997 r.) radca prawny mógł wykonywać swój zawód poprzez świadczenie usług podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym oraz osobom fizycznym, z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych. Wyłączenie to nie obejmowało występowania w sprawach karnych w charakterze pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego oraz powoda cywilnego, jeżeli były to instytucje państwowe lub społeczne albo podmioty gospodarcze. Od 1999 r. wyłączenie to nie obejmowało natomiast występowania w sprawach karnych w charakterze pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego i powoda cywilnego, jeżeli były to instytucje państwowe lub społeczne albo przedsiębiorcy oraz występowania w charakterze pełnomocnika interwenienta i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.

Następnie mocą art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze i niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 26 sierpnia 2005 r.) nastąpiło kolejne rozszerzenie uprawnień radców prawnych. Od momentu wejścia w życie tej nowelizacji wykonywanie zawodu radcy prawnego polega już bowiem na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. W 2005 r. dopuszczono zatem radców prawnych do świadczenia pomocy prawnej w sprawach rodzinnych i opiekuńczych.

Pięć lat później, tj. w 2010 r. zniesiono kolejne ograniczenia i odtąd radcowie prawni mogli występować w postępowaniu karnym, ale w roli pełnomocników. Radcowie prawni uzyskali prawną możliwość występowania w postępowaniu w sprawach o wykroczenia oraz podejmować się obrony w postępowaniach dyscyplinarnych.

Kolejna ustawa weszła w życie z dniem 1 lipca 2015 r. – zrównane zostały uprawnienia procesowe adwokatów i radców prawnych; odtąd radca prawny możne występować w roli obrońcy. Jednakże radca prawny, który jest w stosunku pracy nie może być obrońcą w procesie karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe.

* * *

Reasumując, aktualnie zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 4 ustawy o radcach prawnych wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej. Świadczenie pomocy prawnej przez radcę prawnego polega natomiast w szczególności na:

• udzielaniu porad i konsultacji prawnych,
• sporządzaniu opinii prawnych,
• opracowywaniu projektów aktów prawnych
• występowaniu przed urzędami i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy.

Pomoc, którą oferuje radca prawny nie sprowadza się zatem wyłącznie do udzielania porad prawnych. Radca prawny może występować w charakterze pełnomocnika/obrońcy w imieniu Klienta, reprezentując jego interesy przed sądami oraz szeroko rozumianymi organami administracji publicznej każdego szczebla, może także uczestniczyć w mediacjach i negocjacjach. Ponadto radca prawny jest pomocny przy sporządzenia wszelkiego rodzaju pism, w tym procesowych (m.in. pozwów/odpowiedzi na pozew, wniosków/odpowiedzi na wniosek, sprzeciwu/zarzutów od nakazów zapłaty, środków zaskarżenia, w tym: apelacji, zażaleń, odwołań i skarg, w zależności od rodzaju postępowania oraz przysługujących środków prawnych), umów w obrocie konsumenckim oraz w obrocie profesjonalnym, aktów prawnych (regulaminów, zarządzeń, uchwał) i innych. Radca prawny na zlecenie klienta dokona także szczegółowej analizy prawnej zagadnienia/problemu prawnego, sporządzając opinię/analizę prawną.

Dziedziny prawa, w których można zwrócić się do radcy prawnego obejmują szerokie spectrum specjalizacji w szczególności: prawo cywilne, prawo rodzinne, prawo pracy i ubezpieczeń społecznych, prawo spadkowe, prawo karne i wykroczeń, prawo administracyjne, prawo umów, prawo gospodarcze i prawo spółek, prawo upadłościowe i restrukturyzacyjne, prawo konsumenckie, prawo własności intelektualnej, prawo autorskie i inne. Radca prawny pomoże także w sporach sądowych w w/w dziedzinach prawa na każdym ich etapie, w sprawach odszkodowawczych przed ubezpieczycielem, w postępowaniach egzekucyjnych prowadzonych przez sądowe lub administracyjne organy egzekucyjne, czy w postępowaniu o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

FORMA ŚWIADCZENIA USŁUG PRZEZ RADCÓW PRAWNYCH

Usługi radcy prawnego mogą być świadczone w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo akcyjnej.

URZĘDOWY STRÓJ RADCY PRAWNEGO

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2000 r. w sprawie określenia stroju urzędowego radców prawnych biorących udział w rozprawach sądowych urzędowy strój radców prawny, tzw. toga jest czarny z żabotem wszytym przy kołnierzu togi z ciemnoniebieskiego jedwabiu.

SAMORZĄD ZAWODOWY

Każdy radca prawny (jak i aplikant radcowski) jest członkiem samorządu zawodowego – jest to przynależność obowiązkowa. Samorząd ma za zadanie zapewniać warunki do wykonywania zadań radców prawnych określonych w ustawie, reprezentować radców prawnych i aplikantów oraz chronić ich interesy zawodowe.

Rolą samorządu jest również współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa, przygotowywanie aplikantów do należytego wykonywania zawodu radcy prawnego oraz realizowanie zadań z zakresu doskonalenia zawodowego radców prawnych i nadzorowanie należytego wykonywania zawodu przez radców prawnych.

Jednostkami organizacyjnymi samorządu radców prawnych, mającymi osobowość prawną, są: Krajowa Izba Radców Prawnych oraz okręgowe izby radców prawnych.

Organami samorządu na poziomie okręgowych izb radców prawnych są: zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, rada okręgowej izby radców prawnych, okręgowa komisja rewizyjna, okręgowy sąd dyscyplinarny oraz rzecznik dyscyplinarny, zaś na poziomie krajowym: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców Prawnych, Wyższa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd Dyscyplinarny oraz Główny Rzecznik Dyscyplinarny.

ETYKA ZAWODOWA ORAZ ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA RADCÓW PRAWNYCH

„Radca prawny wykonujący w sposób samodzielny i niezależny wolny zawód służy interesom wymiaru sprawiedliwości jak również tym, których prawa i wolności zostały mu powierzone dla ochrony. Zawód radcy prawnego podlegający ochronie Konstytucji RP stanowi jedną z gwarancji poszanowania prawa. Jest to zawód zaufania publicznego, respektujący ideały i obowiązki etyczne ukształtowane w toku jego wykonywania. Zdefiniowanie reguł postępowania w życiu zawodowym i korporacyjnym przyczynia się do godnego i uczciwego wykonywania zawodu radcy prawnego”.

Radcowie prawni są zobowiązani do przestrzegania zasad etyki zawodowej, w tym uchwalonego przez Krajowy Zjazd Radców Prawnych Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, które regulują podstawowe wartości zawodu, między innymi niezależność, tajemnicę zawodową, unikanie konfliktu interesów, kwestię ochrony godności zawodu w życiu zawodowym, publicznym i prywatnym oraz lojalności wobec klientów.

Zasady etyki radcy prawnego regulują też kwestie informowania o wykonywaniu zawodu, stosunku do sądów, urzędów państwowych, samorządu jego członków. Za złamanie zasad etycznych radcom prawnym i aplikantom radcowskim grozi odpowiedzialność dyscyplinarna przed specjalnie powołanymi w tym celu organami samorządowymi. Radcowie prawni i aplikanci radcowscy odpowiadają dyscyplinarnie za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu, bądź za naruszenie obowiązków zawodowych. Organami dyscyplinarnymi na poziomie okręgowych izb radców prawnych są rzecznicy dyscyplinarni (prowadzą oni sprawę przed skierowaniem jej do sądu dyscyplinarnego) oraz okręgowe sądy dyscyplinarne, które rozpoznają sprawy w przypadku skierowania przez rzecznika dyscyplinarnego wniosku o ukaranie. Na poziomie krajowym działają odpowiednio Główny Rzecznik Dyscyplinarny i Wyższy Sąd Dyscyplinarny.

II.  RADCA PRAWNY A ADWOKAT

Zawody radcy prawnego oraz adwokata (obaj potocznie zwani „mecenasami”) od jakiegoś już czasu bardzo wyraźnie zbliżają się do siebie, tak pod kątem posiadanych uprawnień zawodowych, jak i sposobu wykonywania zawodu.  Wyraźniejsze kiedyś różnice ulegają stopniowemu zatarciu, jednakże w dalszym ciągu funkcjonują jako dwa odrębne wolne zawody prawnicze.

Nikogo obecnie nie dziwi świadczenie przez adwokatów pomocy podmiotom gospodarczym czy urzędom, nikt nie ma także oporów przed udzielaniem radcom prawnym pełnomocnictwa w postępowaniu karnym. Na przestrzeni lat charakter wykonywanej pracy pozwalał odróżnić oba zawody od siebie. Adwokaci byli częściej widoczni jako procesualiści występujący w obronie oskarżanych lub pełnomocnicy w sprawach rodzinnych, radcowie z kolei częściej świadczyli swoje usługi jako in house lawyer, odpowiadając za obsługę prawną przedsiębiorstwa. Obecnie znaczenie wykonywanego zawodu ustępuje miejsca konkretnej specjalizacji, zdecydowanie ważniejsze niż przynależność do danego samorządu zawodowego. Dla potencjalnego klienta najbardziej istotna jest świadomość powierzenia swoich spraw specjaliście w danej branży.

Strojem urzędowym dla radców prawnych, jak i adwokatów jest toga: radcowie prawni noszą togę z żabotem w kolorze niebieskim, zaś adwokaci – w kolorze zielonym.

Radca prawny (mecenas)

Ustawa o radcach prawnych stanowi, że pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana, a samo wykonywanie zawodu radcy prawnego polega również na świadczeniu pomocy prawnej. Świadczenie pomocy prawnej przez radcę prawnego to w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych oraz występowanie przed urzędami i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy. Radca prawny w odróżnieniu od adwokata może wykonywać zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w tych samych spółkach co adwokat. W/w pomoc prawna świadczona jest osobom fizycznym, podmiotom gospodarczym oraz jednostkom organizacyjnym.

Adwokat (także mecenas)

Zgodnie z ustawą – prawo o adwokaturze, adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa. Na czynności zawodowe adwokata składają się natomiast świadczenie pomocy prawnej, a w szczególności udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów aktów prawnych oraz występowanie przed sądami i urzędami.

Co znamienne, adwokat może wykonywać swój zawód jedynie w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której wspólnikami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę. Ponadto wyłącznym przedmiotem działalności wskazanych spółek, może być tylko świadczenie pomocy prawnej.

Najważniejsze różnice

Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że w dalszym ciągu funkcjonują pewne, raczej już symboliczne różnice między radcami prawnymi a adwokatami, spośród których najważniejsza to inny zakres form prawnych wykonywania zawodu. Otóż adwokat nie może być np. zatrudniony w przedsiębiorstwie jak klasyczny pracownik, co jest konsekwencją postanowienia mówiącego, że adwokat nie może wykonywać zawodu, m.in., jeżeli pozostaje w stosunku pracy. Takie ograniczenie nie istnieje wobec radców, którzy bardzo często wykonują swój zawód w ramach klasycznego zatrudnienia na etacie. Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej, jednakże może mu polecać tylko w zakresie wykonania czynności, wykraczającej poza zakres pomocy prawnej.

Kolejną różnicą jest to, że radca prawny może występować w charakterze obrońcy w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe, pod warunkiem, że nie pozostaje jednocześnie w stosunku pracy.  Tym samym radcowie mogą być obrońcami tylko wtedy, kiedy wykonują swój zawód na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w ww. spółkach.

Świadczenie pomocy prawnej przez doradców prawnych

Obok profesjonalnych pełnomocników i obrońców wykonujących zawód radcy prawnego lub adwokata istnieje także możliwość skorzystania z pomocy prawnej świadczonej przez doradców prawnych. Pomimo poważnych wątpliwości natury prawnej, istnieje wiele podmiotów świadczących usługi prawne w formie szeroko rozumianego doradztwa prawnego (np. w formie kancelarii doradcy prawnego lub kancelarii prawnej), które oferują swoje usługi często po cenach konkurencyjnych względem fachowych pełnomocników (tj. radców prawych czy adwokatów). Należy jednak mieć na uwadze, że doradca prawny nie jest ani radcą prawnym, ani adwokatem, a najczęściej magistrem prawa, który po uzyskaniu dyplomu magistra otworzył własną działalność gospodarczą, określając jej przedmiot jako szeroko rozumiane doradztwo prawne, czego jednak nie można stawiać na równi z zakresem pomocy prawnej, którą świadczy profesjonalnie radca prawny bądź adwokat w ramach kancelarii radcy prawnego lub kancelarii adwokackiej. Doradca prawny dla wykonywania swojej działalności nie musi ukończyć aplikacji prawniczej. Zakres jego uprawnień jest znacznie ograniczony, gdyż nie może on również występować w charakterze pełnomocnika/obrońcy w sądzie. Ponadto nie ma uprawnień do korzystania z tytułu zawodowego radcy prawnego czy adwokata, które podlegają ochronie prawnej, a tym samym nie nosi również stroju urzędowego (togi), zarezerwowanego wyłącznie dla zawodów prawniczych. Doradca prawny nie także podlega przepisom ustaw dedykowanych samorządom prawniczym i tym samym nie musi spełniać przewidzianych przez nie obowiązków nałożonych na  radców prawnych czy adwokatów.  W konsekwencji nie jest także związany tajemnicą radcowską ani adwokacką, nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności, jak również nie podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu. Oczywiście doradca prawny może być wybitnym fachowcem z olbrzymią wiedzą i doświadczeniem, jednakże co do zasady ukończona aplikacja radcowska lub adwokacka, bądź uzyskanie uprawnień do wykonywania zawodu radcy prawnego czy adwokata daje większą pewność i gwarancję, że pełnomocnik będzie należycie przygotowany do świadczenia pomocy na najwyższym poziomie merytorycznym etycznym.